Anne Van Der Gucht en Lise Switsers

"Eenzaamheid kan iedereen overkomen in elke levensfase"

“Eenzaamheid is een subjectief gevoel van een tekortkoming in je sociale relaties. Iedereen voelt zich wel eens eenzaam en op zich hoeft dit ook geen probleem te zijn. Normaal gezien gaan deze gevoelens voorbij. Maar langdurige, chronische eenzaamheid is wel degelijk nefast”, begint Lise Switsers.

“We onderscheiden verschillende vormen van eenzaamheid. Terwijl sociale eenzaamheid verwijst naar het aantal contacten, gaat emotionele eenzaamheid meer over de kwaliteit van je sociale relaties en het gemis van verbinding en hechte relaties. Existentiële eenzaamheid is een nieuwer begrip en gaat over het gemis van zingeving en een doel in je leven. Iedereen ervaart eenzaamheid anders en dat maakt het ook zo complex.”

“Die complexiteit maakt ook dat eenzaamheid erg moeilijk te meten is”, vult Anne Van Der Gucht aan. “Lang concentreerde onderzoek naar eenzaamheid zich voornamelijk op ouderen. De coronapandemie heeft ook andere doelgroepen in beeld gebracht. Zo bleek dat ook veel jongeren worstelden met eenzaamheidsgevoelens.” Lise Switsers beaamt dit. “In die zin heeft corona het onderzoek naar eenzaamheid opengetrokken, waardoor we er nu met een bredere blik naar kijken.”

Risicofactoren

Uit verschillende onderzoeken uit het voorjaar van 2021 blijkt dat de eenzaamheid in Vlaanderen vrij hoog is. Afhankelijk van de vraagstelling zegt zo’n 45 tot 59% zich soms, meestal of altijd eenzaam te voelen. “Bij eenzaamheid spreken we eerder over risicofactoren dan over oorzaken. Er zijn verschillende individuele factoren die een rol kunnen spelen: een meer timide persoonlijkheid,  zwakkere sociale vaardigheden of een slechte gezondheid kunnen je meer vatbaar maken voor eenzaamheid”, vertelt Anne Van Der Gucht.

“Ook financiële problemen of sociale netwerken die wegvallen verhogen de kans op eenzaamheid. Vaak is het ook niet helemaal duidelijk wat juist oorzaak en wat gevolg is. Eén van de meer structurele oorzaken van eenzaamheid is de toenemende individualisering in de maatschappij, waarbij de sociale verbinding begint af te brokkelen. Eigenlijk kan eenzaamheid iedereen overkomen in elke levensfase.”

Een transversaal plan

Hoewel corona mentaal welzijn en de eenzaamheidsproblematiek meer naar de voorgrond bracht, stond eenzaamheid aanpakken al langer op de agenda van de Vlaamse Regering. “In 2019 keurde het Vlaams Parlement het voorstel van resolutie betreffende de aanpak van eenzaamheid in Vlaanderen goed. Die resolutie doet enkele aanbevelingen om eenzaamheid in Vlaanderen in kaart te brengen en aan te pakken. Ook werd in het regeerakkoord vermeld dat we engagementen zouden opnemen rond eenzaamheid”, vertelt Anne Van Der Gucht.

“Daarom hebben we het eenzaamheidsplan opgesteld voor de ganse Vlaamse overheid, waarbij ook andere beleidsdomeinen engagementen opnemen. Het plan bevat ook een aantal aanbevelingen van de resolutie, zoals sensibilisering rond eenzaamheid, het verzamelen van goede praktijken en gebruik maken van sociale-impactobligaties (SIO’s) om vernieuwende initiatieven te stimuleren. We betrekken ook het lokale niveau: via lerende netwerken gaat de Vereniging van Vlaamse en Gemeenten (VVSG) ervoor zorgen dat lokale besturen van elkaar kunnen leren en elkaar gaan inspireren. Zo hopen we op Vlaams niveau ook te weten te komen wat werkt en wat niet, en welke extra ondersteuning er nog nodig is.”

Drie pijlers

Het eenzaamheidsplan is opgebouwd rond drie belangrijke pijlers: de bewustwording rond eenzaamheid vergroten, investeren in Zorgzame Buurten en het delen van goede praktijken. “Op eenzaamheid rust nog altijd een groot taboe. Het is een complexe problematiek, waar mensen niet graag mee naar buiten komen”, legt Anne Van Der Gucht uit. “Als overheid hebben we de plicht om de bewustwording rond eenzaamheid aan te wakkeren, zodat meer mensen hier oog voor hebben. We willen eenzaamheid meer bespreekbaar maken.”

“In de aanpak van sociale eenzaamheid kunnen Zorgzame Buurten een belangrijke rol spelen. In een Zorgzame Buurt zijn er tal van vrijwilligers en verenigingen die een rol kunnen spelen in de strijd tegen eenzaamheid en gepast kunnen reageren op signalen van vereenzaming. We geloven sterk in een buurtwerking, die mensen gaat verbinden en laat ontmoeten. Ook het lokale beleid kan hier een belangrijke faciliterende rol spelen. Zij staan immers het dichtst bij de burger.”

De derde pijler draait rond het verzamelen en delen van goede praktijken. Hier speelt de Thomas More Hogeschool een belangrijke rol. “In opdracht van het Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin gaan we vanuit Thomas More het Vlaamse landschap screenen naar eenzaamheidsinitiatieven”, legt Lise Switsers uit. “Op die manier willen we kennis rond goede praktijken in Vlaanderen opbouwen en bundelen om in de toekomst nog beter te kunnen inzetten op de aanpak en preventie van eenzaamheid.”

“We hopen dat deze studie ons inzicht kan bieden in de werkzame elementen van bepaalde interventies en we een duidelijk beeld krijgen van wat er allemaal leeft in Vlaanderen. Zo komen we hopelijk te weten welke doelgroepen we wel of niet bereiken en welke aanpak werkt tegen welke soort eenzaamheid. Het is de bedoeling dat de al aanwezige goede praktijken inspirerend werken voor anderen”, besluit Anne Van Der Gucht.