Isabelle Van Vreckem en Dany Dewulf

"Het huidige project loopt tot 2024, maar daarmee eindigt het verhaal van Zorgzame Buurten niet”

In het kader van het relanceplan Vlaamse Veerkracht lanceerde toenmalig minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Wouter Beke in 2021 een projectoproep om gedurende 2 jaar minstens 100 zorgzame buurten een financiële impuls te geven. Lokale besturen, eerstelijnszones en welzijns- en zorgorganisaties dienden meer dan 150 voorstellen in. Op 1 maart 2022 werd het startschot gegeven en gingen 133 buurtprojecten aan de slag om van hun buurt een Zorgzame Buurt te maken.

Het idee achter Zorgzame Buurten past binnen de vermaatschappelijking van de zorg en de bredere beweging om laagdrempelige zorg en ondersteuning zo dicht mogelijk bij mensen te brengen. “Een Zorgzame Buurt is een buurt waarin jong en oud samenleeft, waarin iedereen zich goed voelt, waarin iedereen elkaar helpt, waarin er gewerkt wordt aan sociale cohesie en waarin iedereen de weg naar hulp vindt en krijgt”, vat Isabelle Van Vreckem samen.

Vanwege de belangrijke rol die lokale besturen spelen bij het doen slagen van Zorgzame Buurten, is de VVSG een onmisbare partner in het project. “Als stakeholder zijn we met de VVSG actief in alle onderdelen van de projectstructuur, zowel op vlak van advisering als wetenschappelijk onderzoek”, vertelt Dany Dewulf. “De VVSG beschikt over heel veel expertise rond samenlevingsopbouw en buurtgerichte zorg. Die hebben we opgebouwd in het VVSG-leernetwerk buurtgerichte zorg, vertrekkende van de praktijkontwikkeling in steden en gemeenten. Zo hebben we acht bouwstenen voor een Zorgzame Buurt ontwikkeld, die daarna wetenschappelijk werden gevalideerd”, aldus Dany Dewulf. “Daarop hebben we vervolgens het inspiratiekader gebaseerd dat we voor de 133 projecten hebben uitgeschreven”, voegt Isabelle Van Vreckem toe.

Drie pijlers

Een Zorgzame Buurt bestaat uit drie pijlers: sociale netwerken van mensen lokaal versterken, het verbinden van formele en informele zorg en intersectorale samenwerking. “Mensen snakken naar ontmoeting en verbinding. Eenmaal mensen elkaar kennen, leidt dit sneller tot het ‘kleine helpen’”, legt Isabelle Van Vreckem uit. “De sociale netwerken in je buurt zorgen er dan weer voor dat je voelsprieten kweekt en je met een zorgzame blik naar je buurt kijkt, wat helpt bij de detectie van kwetsbare mensen en noden. Het is niet de bedoeling dat Zorgzame Buurten formele zorg gaan vervangen of overnemen, maar wel dat je weet dat je kan rekenen op ”het kleine helpen” van een buur mocht je bijvoorbeeld onverwacht ziek worden.” Dit laatste aspect is volgens Dany Dewulf belangrijk. “Wanneer mensen uit de buurt ondervinden dat formele preventie en zorg door professionals op hen overgedragen wordt, komt hier veel weerstand tegen en zetten mensen hun hakken in het zand. Maar ze zijn wél bereid om hun buurvrouw of buurman informeel en aanvullend op professionele zorg en ondersteuning bij te staan, zoveel als ze kunnen.”

“Met Zorgzame Buurten hopen we ook lokale zorgprofessionals aan te moedigen om nog meer samen te werken”, vertelt Isabelle Van Vreckem. “Ik denk dat hier nog veel sociale winst te boeken valt. Samenwerking kost veel tijd en moeite, maar zal noodzakelijk zijn om tot echte geïntegreerde zorg te komen.”

Buurtanalyses en veranderingstheorieën

Als onderdeel van het traject stelden de deelnemende projecten een buurtanalyse op. “Een buurtanalyse is een instrument om verbinding te maken en een volledig beeld van de buurt te krijgen door met alle betrokkenen in gesprek te gaan”, legt Isabelle Van Vreckem uit. Volgens Dany Dewulf brachten deze buurtanalyses soms verrassende resultaten. “In de praktijk zien we vaak dat eenmaal de buurtanalyse gemaakt is, de doelstelling van het project verandert.  Uit gesprekken met bewoners blijkt soms dat zij zelf andere prioriteiten of noden vooruitschuiven. Door een buurtanalyse te maken kom je te weten waar de energie en de goesting van de buurtbewoners zich juist bevinden.”

Op basis van de buurtanalyse stelden de projecten een veranderingstheorie op, die verduidelijkt welk resultaat en welke impact het project op lange termijn wil bereiken. “Uit de veranderingstheorieën kwamen heel verschillende noden naar boven”, licht Isabelle Van Vreckem toe. “Grosso modo komen die overeen met de drie pijlers van Zorgzame Buurten. Mensen nemen één van die pijlers of een combinatie ervan als startpunt.”

Ondersteuning en verduurzaming

“Wat we van de deelnemende projecten verwachten, is erg ambitieus”, vertelt Isabelle Van Vreckem. “Daarom zorgen we ook voor voldoende ondersteuning. Een consortium van universiteiten, hogescholen en middenveldorganisaties, gecoördineerd door de Koning Boudewijnstichting staat de projecten met raad en daad bij. Dit consortium voorziet vormingen van experten op sleutelaspecten van Zorgzame Buurten, bijvoorbeeld hoe je een buurtanalyse maakt, maar ook hoe je aan de slag gaat met de krachten en talenten uit je buurt. Daarnaast zijn er ook coaches die samen met de deelnemers op zoek gaan naar oplossingen en aan procesbegeleiding doen. Voor heel wat denkwerk en inspiratie kunnen we ook rekenen op de stakeholders. In het stakeholdersoverleg zetelen onder andere werkgevers- en werknemersfederaties, patiënt- en cliëntorganisaties, mantelzorgorganisaties en steunpunten.”

Gelijktijdig met de projecten loopt er een wetenschappelijk onderzoek van het Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Zij leveren beleidsaanbevelingen ten aanzien van de Vlaamse overheid en de lokale besturen en werken aan een toolbox voor welzijns- en zorgorganisaties en lokale besturen die willen starten met Zorgzame Buurten. Deze toolbox zal gepresenteerd worden op de slotconferentie van Zorgzame Buurten op 22 april 2024. “De huidige projecten lopen tot eind februari 2024, maar daarmee eindigt het verhaal van Zorgzame Buurten niet”, vertelt Isabelle Van Vreckem. “Het is onze expliciete taak dat het niet bij die 133 projecten blijft, maar dat we gaan opschalen en zoveel mogelijk partners informeren en inspireren om ook een Zorgzame Buurt op te starten. De komende twee jaar leggen we een fundament, waar daarna verder op gebouwd kan worden. Alleen lukt dit niet, we hebben hiervoor al onze partners, stakeholders en professionals op het terrein nodig.” Ook de VVSG zal zich blijven inzetten voor de verduurzaming van Zorgzame Buurten in Vlaanderen. “In onze rol als kennis- en netwerkmakelaar zijn we bezig om alle lokale besturen, organisaties en netwerken met elkaar te verbinden om zo een netwerkorganisatie in Vlaanderen tot stand te brengen die de praktijkontwikkeling ondersteunt”, besluit Dany Dewulf.