In 2019 fuseerden 4 OCMW’s in het Waasland tot het Zorgpunt Waasland. Samen zijn ze goed voor 12 woonzorgcentra, 9 dienstencentra, 14 groepen van assistentiewoningen en ouderenwoningen en 5 dagverzorgingscentra voor ouderen en chronisch zieken en dag- en nachtopvang voorpersonen met een beperking. Op vele vlakken een hele uitdaging, ook voor de gebouwen en technische diensten. Voor Madyvan Asmalsky, facilitair directeur van Zorgpunt Waasland, en Kurt Smet, teamcoach polyvalente medewerkers, kwamen de energiescans op dat moment als geroepen. Ze lieten 16 gebouwen doorlichten en kregen als return een duidelijk kader om aan te werken met hun nieuwe team. Het zorgde voor snelle en zichtbare winsten via de zonnepanelen, voor kleine en grotere quick-wins en ook voor enkele complexere projecten die de nodige uitdaging vormen. “Samen werken en denken rond duurzaamheid, maar vooral ook… doen” is het motto.

Madyvan Asmalsky en Kurt Smet voor het WZC De Notelaar in Beveren,
met zonnepanelen op het dak en nog ruimte voor de latere installatie
van een zonneboiler.

Hoe zijn jullie in contact gekomen met de energiescans?

“Ik werkte hiervoor bij het OCMW van Temse en daar hadden we er al gebruik van gemaakt”, steekt Madyvan Asmalsky van wal. “Hier stond ik voor de uitdaging om een nieuw gevormde technische dienst te leiden zonder formeel goedgekeurd organogram, met 4 technische diensten met elk hun eigen werking. Hoe kon ik daar uniformiteit in brengen? Dus startten we met de energiescans. Sommigen hadden wel wat twijfels: waarom externen inschakelen en het niet zelf doen? Waarom nog iets nieuws opstarten? Maar we zagen ook het voordeel: een gratis scan die kon dienen als kapstok voor geplande en nieuwe initiatieven.”

“We hebben daar in het eerste jaar op ingezet en de nodige tijd voor vrijgemaakt: je moet mee op plaatsbezoek, de informatie aanleveren… Best arbeidsintensief”, legt Kurt Smet uit. Madyvan Asmalsky vult aan: “Maar dat was voor ons op dat moment al wat teambuilding, zo leerden we elkaar kennen. Bovendien kregen we dat gemeenschappelijke kader dat we nodig hadden, dat was voor mij een enorme plus.”
 

"Duurzaamheid is geen trend meer, maar de standaard geworden, daar moeten we eigenlijk altijd mee bezig zijn."

Wat zijn jullie ervaringen met de energiescans?

“We hebben er 12 uitgevoerd in 2019 en nadien nog 4 regeltechnische scans voor onze nieuwere gebouwen waar er een verbetermarge is op regeltechnisch vlak”, vertelt Madyvan Asmalsky. “Het gaf ons een goed overzicht van de uitdagingen per gebouw en bood een tool om de meerjarenplanning op te maken. De 16 scans resulteerden in 123 maatregelen, waaronder 12 voorstellen tot plaatsen van zonnepanelen. Ondertussen hebben we alle maatregelen met een terugverdientijd onder de 5 jaar uitgevoerd en zijn we bezig met de uitvoering van het merendeel van de structurele maatregelen, met een langere terugverdientijd.”

Aantal maatregelen Jaarlijkse besparing Investeringskost
  in kWh in ton CO2-uitstoot in euro in euro
123 5.958.569 1.062,25 294.087 3.704.510

Welke maatregelen met een terugverdientijd van minder dan 5 jaar zaten er in de scans en hoeveel hebben die gekost?

“We hebben een relatief nieuw patrimonium, dus het viel goed mee”, zegt Madyvan Asmalsky. “Voor die 16 scans waren dat 12 maatregelen. Dat waren vooral regeltechnische aanpassingen, zoals de temperatuur in een polyvalente ruimte verlagen van 24°C naar 22°C. Dat is maar 10 min werk, maar brengt toch 940 euro per jaar op. Er zat ook kleinere relightingsprojecten bij. In totaal voor onze 16 gebouwen kwam dat neer op een geschatte investering van 8.366 euro. Het merendeel zit in werkuren van onze mensen. Het zorgt voor een besparing van 8.711 euro, en niet onbelangrijk, een jaarlijkse besparing van 37 ton CO2.”

“Maar dit was in 2019…” zegt Kurt Smet, “Met de huidige energieprijzen kan je verwachten dat veel meer maatregelen met een terugverdientijd groter dan 5 jaar intussen ook al onder die 5 jaar zullen vallen.”

Aantal maatregelen Jaarlijkse besparing Investeringskost
TVT < 5 jaar in kWh in ton CO2-uitstoot in euro in euro
12 272.828 37 ton 8.711 8.366

Hoe ver staan jullie met de structurele investeringen, de maatregelen met een terugverdientijd groter dan 5 jaar?

“Voor de 16 scans resulteerde dat in 111 maatregelen, waarvan we met 35 meteen aan de slag konden gaan, omdat we daarvoor al de middelen hadden voorzien. Dit is zeer divers: van dakisolatie tot sensibilisering en monitoring. Bepaalde investeringen stonden al op de budgettaire planning of konden op onze exploitatieplanning gebeuren, dus die zijn al uitgevoerd of in uitvoering: bv. zonnepanelen, installatie van zonnewering, een WKK (warmtekrachtkoppeling) en de renovatie van een stookplaats. Relighting en bijkomend isoleren staat voor 2023 op de planning”, vult Kurt Smet aan.

“Een aantal maatregelen hebben we niet meegenomen in de planning. Soms vonden we ze niet zinvol in combinatie met andere ingrepen of willen we nog afwachten tot er meer ervaring is. Zo is het project van de WKK erg moeizaam gelopen. Dit maakt dat we voor de andere 2 WKK-projecten wat terughoudend zijn. We gaan dit eerst evalueren”.

"Een gratis scan die kon dienen als kapstok."

“De zonnepanelen hebben we als één groot project aangepakt en via het VEB eerst nog gratis haalbaarheidsstudies laten opmaken waarbij je een gerichtere raming krijgt. We hebben 8 studies uitgevoerd en alvast 2 nieuwe bijgevraagd.” duidt Madyvan Asmalsky. “De overige maatregelen, nog zo’n 92, zijn uitgevoerd of op de planning gezet. Voor 56 maatregelen zijn we nog op zoek naar budget, ondanks de subsidies die we reeds toegekend kregen. Een lening verkrijgen is immers niet evident in een jaar waarin de cijfers minder goed zijn, ironisch genoeg door de energiecrisis. We zijn daarom blij te horen dat het VIPA renteloze leningen wil introduceren om nog meer energiebesparende maatregelen te financieren.”

Aantal maatregelen Jaarlijkse besparing Investeringskost Toegekend subsidiebedrag
TVT > 5 jaar in kWh in ton CO2-uitstoot in euro in euro in euro
92 3.544.747 604 187.931 2.604.675 618.698,40

Welke klimaatsubsidies hebben jullie aangevraagd voor energiebesparende maatregelen?

“Wij kregen voor 56 maatregelen die een terugverdientijd van meer dan 5 jaar hebben intussen 618.698,40 euro aan subsidie toegekend, zowel via de eenvoudige procedure als de uitgebreide”, zegt Madyvan Asmalsky.

Wat is de meest succesvolle maatregel?

“De zonnepanelen. Die zijn het meest zichtbaar, ook in de cijfers. Met de capaciteit die we nu hebben, dekken ze 20% van ons totaalverbruik. Dat zijn wel mooie resultaten om te tonen, zeker nu.

Toch blijft energie een grote uitdaging en zitten we met de huidige energieprijzen in bloedrode papieren. We blijven zoeken naar nieuwe pistes. Met de mogelijkheden van het ‘energiedelen’, willen we nu ook nog meer zonnepanelen plaatsen op daken van bv. de assistentiewoningen. Het verbruik van de gemeenschappelijke delen is te laag om zonnepanelen te plaatsen, maar de opbrengst kan nu dankzij dit systeem overgezet worden naar andere voorzieningen.”

Ziet u bij de maatregelen ook effecten op andere aspecten dan louter energie ? Bijvoorbeeld comfort, binnenlucht, …

“Door onder andere zonnewering en nieuwe ramen te plaatsen en enkele regeltechnische aanpassingen door te voeren, konden airco’s weggenomen worden en zijn de comfortklachten van bewoners weggevallen. De leefruimten zijn nu veel aangenamer dan wanneer er een airco, een mobiele airco of een split unit stond te draaien. Gewoon de zon buitenhouden is nog altijd de beste maatregel. Dat is een goede investering”, vertelt Kurt Smet.

WZC De Notelaar: binnenzonwering zorgt voor minder oververhitting
en extra comfort voor de bewoners.

Hoe passen de energiescans in een bredere gedragen aanpak binnen de organisatie? Hebben jullie een klimaatvisieplan?

“Het is allemaal in ontwikkeling. We proberen in kaart te brengen wat we nu allemaal al doen. In augustus zijn we een werkgroep gestart om energieverbruik te verminderen. We gaan heel concreet op de werkvloer bekijken waar we in de dagelijkse handelingen energie kunnen besparen”, legt Madyvan Asmalsky uit.

“Maar we willen het ook breder trekken: om aan onze waarde integriteit ‘we doen wat we beloven’ te werken, hebben we een integriteitsbeleid ontwikkeld. Dit is voor onze organisatie de kapstok waaraan we verschillende thema's kunnen hangen. Verschillende werkgroepen gaan aan de slag, ook: de werkgroep We Do! (WErkgroep Duurzaam Ondernemen), ééntje rond duurzaamheid. Hierin organiseren we verschillende dialoogtafels rond de ecologische thema’s: energie, water, mobiliteit, materialen en biodiversiteit.”
 

“Door het plaatsen van onder andere zonwering, nieuwe ramen en de regeltechnische aanpassingen konden airco’s weggenomen worden en zijn de comfortklachten van bewoners weggevallen."

Hoe hebben jullie zich in de organisatie georganiseerd om dit op te nemen? Is er iemand vrijgesteld om alles rond duurzaamheid op te volgen?

“Neen, er is niemand vrijgesteld, maar we trekken met een aantal gedreven mensen aan de kar. Die heb je nodig”, vertelt Madyvan Asmalsky. “Vaak gaat de aandacht naar de zorg, wat ook normaal is aangezien dit onze prioritaire dienstverlening is, maar ik vind het gewoon belangrijk om ook daarnaast maatschappelijk relevant te zijn. De visie van het Zorgpunt is de referentie zijn voor mens én maatschappij. De lat mag hoog liggen. De referentie zijn, dat wil zeggen de beste zijn, het voorbeeld geven. Zorg voor mens én maatschappij, dat is ook inzetten op duurzaamheid.”

Wat is de impact op de werkvloer geweest?

“Voor ons team van de technische dienst zie ik toch wel jobfierheid door dit werk. We zijn niet gewoon een dienst die hier en daar wat herstellingen komt doen. We zijn echt proactief bezig waardoor ons werk meer zichtbaarheid krijgt”, zegt Madyvan Asmalsky. “We hebben ook een team van gedreven deskundigen die uit zichzelf al heel duurzaam denken. Samenwerken rond duurzaamheid maakt dat ze hun kennis kunnen toepassen, in dialoog gaan met de studiebureaus, naar netwerkmomenten gaan… Zo zijn we bijvoorbeeld samen naar de klantendag van het VEB gegaan. Niet alleen voor kennisoverdracht, maar ook voor de teambuilding. Ook bij andere medewerkers die niet in ons team zitten, zien we een positieve impact: ze weten dat hun werkgever actief iets probeert te doen aan de CO2-uitstoot.”

Impact op management?

“Het rapporteren op CO2 uitstoot of klimaatdoelstellingen blijft moeilijk. Daar ligt men niet van wakker”, zegt Madyvan Asmalsky. “Maar als het gaat om financiële besparingen krijgen we anderen wel mee. Vandaar ook het succes van de zonnepanelen. Dat is dan nu ook mijn strategie: ik rapporteer in eerste instantie op financiën, maar ook nog steeds op CO2, want daar gaat het eigenlijk echt om. Hoe vaker iemand dat hoort, hoe vertrouwder het wordt. Duurzaamheid is geen trend meer, maar de standaard geworden, daar moeten we eigenlijk altijd mee bezig zijn. Niet alleen een facility manager, maar iedereen. Lukt het niet om veel ineens gedaan te krijgen, werp dan hier en daar al eens een visje uit en je zal zien dat het later plots wel lukt om een heel visnet binnen te halen, bij wijze van spreken.”

WZC Wissekerke: zonwering maakt de airco in de leefruimten overbodig en
zorgt voor meer comfort.

Wat zijn de moeilijkheden die jullie hebben ervaren en hoe werden die opgelost?

“Het uitvoeren van sommige complexere maatregelen was niet altijd evident, zoals de installatie van de WKK. We missen wel wat mankracht in onze diensten sommige maatregelen zijn erg tijdrovend en specialistisch”, legt Kurt Smet uit. “We ervaren ook dat het studiebureau dit project te klein inschatte, waardoor de opvolging niet helemaal optimaal was. Ook de kwaliteitsborging van het VEB verliep niet optimaal.”

Wat zien jullie als de uitdagingen voor de toekomst?

“We willen verder werken op een duurzaamheidstoets bij aankopen, zowel de grote als de kleinere”, legt Madyvan Asmalsky uit. “Als aankoopdienst bepaal je met je bestek en de criteria toch wat er in huis komt. Er gebeurt al heel wat: huren i.p.v. aankopen, drinkwater op leidingwater, sociale en milieucriteria bij overheidsopdrachten… maar er kan nog veel meer”, klinkt het vastberaden.

“Via de dialoogtafels We DO! willen we met directies en medewerkers op zoek gaan naar energiebesparingen vanop de werkvloer. Zo stelden we bijvoorbeeld al vast dat in de woonzorgcentra de moppen en doekjes zelf gedroogd worden: in één woonzorgcentrum is dat goed voor 17 droogkasten per week voor de moppen alleen! In de ziekenhuiswereld bestaat al langer een systeem van gebruiksklaar wassen van moppen en doekjes, dit willen we verder onderzoeken met een leverancier. Zo willen we samen met de werkvloer in dialoog gaan om samen te zoeken naar besparingen.”

“Ook zetten we in op rapportering en benchmarking om ons eigen gebruik tegen het licht te houden en samen met leveranciers bij te sturen. Zo zagen we dankzij de cijfers van onze afvalophaler dat er op één locatie veel meer voedseloverschotten waren en konden we gericht maatregelen nemen. En we hebben schaalgrootte, we kunnen impact hebben bij de leveranciers om het anders te doen. Dat gewicht kunnen we in de schaal leggen.”

“Zo zijn er nog vele ‘werven’ waaraan we willen werken en stappen in willen zetten: water, elektrificatie van ons wagenpark, materialen, biodiversiteit, voeding, afval… De weg naar klimaatneutraal zijn, is nog lang. We streven ernaar, maar ik denk dat dit niet haalbaar is zonder dat het volledige bestuur en de directie hun schouders eronder zetten. We gaan de investeringsbudgetten hiervoor moeten voorzien.”

Wat raadt u andere organisaties aan als ze willen starten met een energiescan?

“Gewoon doen!”, zeggen ze samen. “Je zal wel zien waar je landt, je haalt er sowieso nuttige info uit. De subsidies, ook gewoon aanvragen: het is heel eenvoudig in Terra.”