Vzw Oostrem biedt woon- en dagondersteuning aan voor personen met een beperking, verspreid over verschillende sites in en rond Leuven. Met een hoofdsite in Herent, een aantal kleinschalige buitenhuizen en een dagcentrum hebben ze een goed gespreid aanbod voor een 100-tal personen. Oostrem begeleidt ook 450 mensen naar werk en geeft zo invulling aan inclusie. De organisatie wil sociaal ondernemen en brengt dit dagelijks in de praktijk in haar beleid, samenwerkingen en werkcultuur.

“Kijken naar kansen en maatschappelijk relevant zijn, staat bij ons centraal. Dat is het Oostrem DNA”, stelt Mario Vanhaeren, algemeen directeur. Oostrem was bij de eersten die instapten in het aanbod van gratis energiescans van het VIPA en maakte ook al gebruik van de VEB-raamcontracten. Samen met de recent gestarte Brieuc Van Kersschaever, directiemedewerker patrimoniumbeheer, gaan we in gesprek over hun ervaringen met het verduurzamen van hun gebouwen.

Wat is jullie ervaring met de energiescans?

Mario: “We zijn heel snel op die kar gesprongen, vanuit dat maatschappelijk engagement. Ondertussen hebben we al heel wat aanpassingen gedaan aan het hoofdgebouw. Hiervoor werkten we o.a. met een raamcontract van het VEB. Ik wou een externe partner hebben die ontzorgt, want dit is niet mijn expertise. Dit had als voordeel dat we ineens ook in orde waren met de wet op de overheidsopdrachten.”

Hoe is de aanpak van jullie hoofdgebouw gelopen?

Mario: “Het gebouw is van 1986 en was niet geïsoleerd. Conceptueel is het nog goed, maar energetisch moest het volledig aangepakt worden. In de zomer was het er bvb. bloedheet en kregen we telkens de vraag of we airconditioning konden voorzien. Ons antwoord was altijd dat we eerst gingen isoleren en de warmte buitenhouden. Dat was niet altijd wat men wou horen, maar we geloofden in deze aanpak.”

“Zo hebben we de gebouwschil aangepakt door hoogrendementsglas te plaatsen in het bestaande schrijnwerk, het dak te isoleren, de nissen waar de convectoren stonden af te kasten… Daarnaast hebben we de convectoren door radiatoren vervangen, een nieuwe hoogrendementsketel geplaatst en overal energiezuinige verlichting voorzien. En waar het dak geïsoleerd is, hebben we zonnepanelen geplaatst.”

Wat is de aanpak bij jullie andere gebouwen?

Mario: “We zijn met meerdere projecten bezig en proberen zo veel mogelijk stappen te zetten binnen ons budget, zowel op het vlak van energie, als op het vlak van comfort voor onze bewoners. Bijna al onze gebouwen hebben ondertussen PV-panelen, zowel in samenwerking met ECoOB, de Energiecoöperatie Oost-Brabant, als in eigen beheer.”

“We zitten ook in een innovatief project ‘De Boomgaard’  (CV LIVEZ), waar we samen met andere zorgpartners een geïntegreerd concept voor buurtzorg willen bouwen. Daar is het idee geopperd om een warmtenet te ontwikkelen voor zowel de 2 zorgwoningen op de site als voor de hele buurt. In zo’n collectieve oplossingen geloven we en ECoOB is dan voor ons opnieuw de ideale partner om dat idee mee uit te werken.”

‘Toen ECoOB enkele jaren geleden een infomoment organiseerde en in de omgeving op zoek was naar grote daken om zonnepanelen op te leggen, twijfelde ik niet’

Hoe is jullie samenwerking met de energiecoöperatie ECoOB tot stand gekomen?

Mario: “Toen ECoOB enkele jaren geleden een infomoment organiseerde en in de omgeving op zoek was naar grote daken om zonnepanelen op te leggen, twijfelde ik niet. Op het einde van de avond zei ik: ‘Je mag onze daken hebben’. En zo werden we het allereerste project van ECoOB.”

“Het was geen louter financiële afweging, want als we ze zelf zouden leggen, zou ons dat waarschijnlijk meer opbrengen. Het was een manier om een organisatie te ondersteunen die wou pionieren en wij pionierden mee met hen. Dat is voor ons minstens zo belangrijk. We zijn een organisatie, gefinancierd door publieke middelen, dus willen we ook iets teruggeven aan de gemeenschap”.

Brieuc: “De investering van de PV-panelen gebeurt door ECoOB en de energie die de installatie opwekt, gebruiken we zelf. We betalen voor deze energie een bijdrage, die lager is dan de marktwaarde. Zo is er zeker een financiële incentive, maar is het vooral drempelverlagend: ECoOB regelt alles, van installatie tot de omvorming van technische ruimten en beheer en onderhoud. Na 20 jaar wordt de installatie van ons.”

Mario: “Een belangrijk voordeel van deze samenwerking is net die ontzorging. Ik heb al die contracten gezien, maar heb van zulke zaken geen kennis. Dus ik vertrok vanuit vertrouwen. We hebben er wel wat werk aan gehad, aangezien de grond van één van de gebouwen niet van ons is, maar van de MS Liga. We hadden een akkoord van hen nodig en hebben dat juridisch vertaald in een recht van opstal.”

‘We hebben ook al gedacht aan een financiële incentive voor de werkingen. Als ze energie kunnen besparen, mogen ze een deel van de winst gebruiken voor het pedagogisch budget.’

“We stelden ons ook de vraag hoe we hier zichtbaarheid aan konden geven. Hoe maken we hier een echte win-win van? Dus maakten we een flyer en probeerden we mensen uit ons brede netwerk warm te maken om ook coöperant te worden. Omgekeerd konden wij mensen via dit duurzaamheidsverhaal warm maken voor Oostrem. Zo bouwden we ook aan ons eigen netwerk.”

Brieuc: “We zoeken nu nog naar andere manieren om deze samenwerking uit te bouwen. We bekijken of we oplaadpunten voor elektrische wagens hier op de site kunnen installeren. Daarvoor is ECoOB met zijn expertise weer de uitgelezen partner.”

Wat zijn voor jullie belangrijke uitdagingen in de energietransitie?

Brieuc: “Je kan de gebouwen aanpassen, en daar zijn we volop mee bezig, maar je moet ook werken aan het gedrag van mensen. Dat is soms veel moeilijker. Hoe zorgen we ervoor dat iedereen mee is in het verhaal? Daarin proberen we nu stappen te zetten. We hebben bvb. een sessie met ons personeel georganiseerd op basis van materiaal van de Bond Beter Leefmilieu. Het gaat om bewustwording en in mensentaal uitleggen wat het nut is van sommige maatregelen.”

Mario: “Het is een uitdaging van gedeeld eigenaarschap. Hoe zorg je ervoor dat iedereen voor de omgeving zorgt alsof het zijn/haar eigen huis is? En ook, hoe veranderen we vaste en soms hardnekkige routines? Onze logistieke medewerkers zetten bijvoorbeeld na het poetsen altijd alle ramen open. Terwijl het gebouw in de zomer dan gewoon verder opwarmt. Dat soort routines aanpassen is een hele uitdaging.”

“We hebben ook al gedacht aan een financiële incentive voor de werkingen. Als ze energie kunnen besparen, mogen ze een deel van de winst gebruiken voor hun pedagogisch budget. Misschien kan dat een optie zijn?”

‘Ik besef steeds meer dat we een organisatie als de onze, met de uitdagingen die op ons afkomen, niet meer kunnen leiden met de klassieke profielen.’

Hoe verankeren jullie duurzaamheid in de organisatie?

Mario: “Sinds ik algemeen directeur ben, zo’n 10 jaar nu, heb ik duurzaamheid in de voorziening proberen brengen. Niet alleen in de aanpak van de gebouwen, maar ook in de samenstelling van ons team. Iemand aannemen met het profiel van Brieuc, voor het beheer van het patrimonium en duurzaamheid, is daar een voorbeeld van. Ik besef steeds meer dat we een organisatie als de onze, met de uitdagingen die op ons afkomen, niet meer kunnen leiden met de klassieke profielen. We moeten daarin diversifiëren.”

Brieuc: “Mijn functie is nu voornamelijk gericht op de gebouwen: hoe juiste keuzes maken bij een renovatie, hoe de energievraag nog verder reduceren en daarna opvangen met hernieuwbare bronnen. Op termijn wil ik duurzaamheid echter breder invullen. Het gaat ook om voeding, mobiliteit, afval…”

‘Niet enkel iets doen voor je eigen organisatie, maar ook voor de buurt, het klimaat, de omgeving…’

Samenwerking en maatschappelijk ondernemerschap staat bij jullie centraal, waar zit voor jullie de meerwaarde?

Mario: “Meervoudige waardecreatie, dat is voor ons heel belangrijk. Niet enkel iets doen voor je eigen organisatie, maar ook voor de buurt, het klimaat, de omgeving… De zonnepanelen met ECoOB zijn daar een goed voorbeeld van.”

“We zijn ook lid van kwaito, een coöperatie waar 11 voorzieningen samenkomen, die op één of andere manier pionier zijn. We vertrekken vanuit andere visies op maatschappij en samenleving. We hebben ons bvb. laten inspireren door het model van de donuteconomie en het businessmodel van Jan Joncker over duurzaam organiseren. We wisselen ervaringen uit binnen dat netwerk en laten ons inspireren.”

“Ik denk dat sociaal ondernemerschap erg belangrijk blijft in de toekomst, ook in de zorg. Er zijn zeker organisaties die willen samenwerken, op zoek gaan naar opportuniteiten en risico’s willen nemen, … ook wat energie betreft. Dat stemt mij hoopvol.”

Andere energiecoöperaties in Vlaanderen?

Overzicht energiecoöperaties in Vlaanderen | Vlaanderen.be